Шытым биреүҙе тиҙләтәбеҙ. Күптәр кишерҙең яй сығыуына зарлана. Ҡайһы берҙә сәскәндән һуң ике аҙналап ваҡыт үтә, ә үҫентеләр күренергә лә уйламай. Йә улар тигеҙ сыҡмай ыҙалата: түтәлдең бер өлөшөндә шытымдар бар, ә икенсе өлөшө тап-таҡыр ята. Был проблемаларҙың сәбәбе кишер орлоғоноң тышында эфир майҙарының күп булыуы менән бәйле, тап улар һыуға эскә үтергә һәм шытымдарҙы уятырға тотҡарлыҡ тыуҙыра. Беҙҙең бурыс – сәсер алдынан әлеге эфир майҙарынан арыныу. Бының өсөн орлоҡто эҫе һыу (55–60 °С) аҫтында 30 минут тоторға һәм 12 сәғәткә “Гуми” (йәки “Борогум”) һәм “Фитоспорин” биопрепараттары ҡатнашмаһына һалып ҡуйырға кәрәк. Артабан сәсергә уңайлы булһын өсөн орлоҡтарҙы яҡшы итеп киптерергә. Ошо процедураны эшләһәгеҙ, орлоҡтарығыҙ өс-дүрт көн эсендә шытым бирер!
Тигеҙ сәсеү. Кишерҙең орлоғо бик ваҡ, бер-береһенә уҡмашыусан, шуға күрә сәскәндә бураҙнаға күберәк тә төшөп китә. Күптәр насар сыҡҡанға күрә шулай ҡуйы итеп сәсеүҙе ҡулай күрә. Әммә был осраҡта тамыраҙыҡ “сысҡан ҡойроғо ише” генә буласаҡ. Яҡшы уңыш алыр өсөн һирәкләтергә тура килә. Ғәҙәттә, баҡсасылар кишерҙе ике тапҡыр һирәкләй. Әммә был эш шытымдарҙың күп өлөшөн юҡ итеүҙе, ҡалғандарының тамыр системаһын йәрәхәтләүҙе аңлата. Шулай уҡ һирәкләткәндән һуң кишер себене үрсеүе, барлыҡ уңышты юҡ итеүе ихтимал.
Нимә эшләргә һуң? Әллә күпме квадрат метр ергә орлоҡто пинцет менән сәсеп булмай бит. Бының юлы бар! Бер грамм (сәй ҡалағының яҡынса 1/3 өлөшө) кишер орлоғон (уны алдан үрҙә өйрәтелгәнсә эшкәртеү зарур) ике сәй ҡалағы ҡоро ҡом менән бутайбыҙ. Яҡшы итеп болғағас, ҡатнашмаға тағы ҡом өҫтәп, күләмен тулы бер стакан итәбеҙ.
Ябай ҡом ғына түгел. Ҡом урынына “ПухоВита” тип аталған һаҡлағыс фитобактериялар һәм “Гуми” эликсиры менән байытылған йомшартҡыс ҡулланырға мөмкин. Еңел, йомшаҡ тупраҡ яратҡан кишергә бындай өҫтәмә дан буласаҡ! Сәсер алдынан бураҙналарға “33 Богатыря” (дүрт аш ҡалағы) һәм “Кормилица Микориза” (ике сәй ҡалағы) биопрепараттары һибегеҙ (иҫәп – бер метрлыҡ бураҙнаға).
Кишер орлоғо менән буталған бер стакан ҡомдо (йәки “ПухоВита”ны) 5 квадрат метрлыҡ түтәлгә еткерегеҙ. Әгәр барыһын да дөрөҫ эшләһәгеҙ, берҙәм, тигеҙ, бер-береһенән тейешле арауыҡтағы шытымдар килеп сығасаҡ. Һөҙөмтәлә һирәкләтеп, өҫтәп сәсеп ыҙалауҙан ҡотоласаҡһығыҙ.
Кишер – һаулыҡ өсөн ифрат ҡиммәтле, файҙалы культура, ул иммунитетты яҡшы күтәрә, төрлө вируслы сирҙәрҙән һаҡлай.
Был тәмле, витаминлы тамыраҙыҡты Экологик органик йәнле ер эшкәртеү (ОЖЗ) технологияһы буйынса үҫтерергә тәҡдим итәбеҙ.
Кишер – Рәсәй халҡының яратҡан йәшелсәһе. Тамыраҙыҡтың аҙыҡ ҡиммәте тәбиғи, файҙалы шәкәргә, йәшлек витамины һаналған бета-каротинға (А провитамины), К витаминына, макро- һәм микроэлементтарға (айырыуса калий, магний, фосфор, тимер, марганец һәм баҡыр), аҙыҡ-түлек сүстәренә бай булыуы менән билдәләнә.
Кишер хатта артыҡ бай булмаған тупраҡта ла яҡшы уңыш биреүгә һәләтле, һыуыҡҡа, төрлө ҡоротҡостарға һәм сирҙәргә бирешмәй. Әммә уны үҫтереүҙә лә ҡайһы бер үҙенсәлектәрҙе белеү зыян булмаҫ, киреһенсә, мул уңыш алыуға ярҙам итер.
Кишерҙә кеше өсөн кәрәкле бета-каротин күп, ул өлөшләтә А һәм К витаминдарына әйләнә.
l А витамины – 100 грамм кишерҙә 2 мг. Организм өсөн кәрәкле көндәлек норма – 0,9 мг, йәғни көнөнә 50 грамм кишер ашау ҙа етә. А витамины киҙеүҙән, тын юлдары ауырыуҙарынан, аш эшкәртеү, һейҙек системаһы сирҙәренән һаҡлай, тире матурлығы һәм күреү һәләте өсөн файҙалы, яраның тиҙ бөтәшеүенә булышлыҡ итә.
l Бета-каротин – 100 грамм тамыраҙыҡта 12 мг. Норма – 5 мг, тимәк, шулай уҡ көнөнә 50 грамм кишер ашау етә. Был витамин яҡшы антиоксидант һанала, күҙәнәктәрҙе емерелеүҙән һаҡлай, рак ауырыуҙарын иҫкәртеү һәм дауалау сифатына эйә, йөрәк, ҡан тамырҙары сирҙәрен иҫкәртә, ҡандағы “файҙалы холестерин” кимәлен арттыра.
l К витамины (филлохинон) – 100 грамда – 13 мкг, норма – 120 мкг. 100 грамм кишер көндәлек кәрәкле норманың 10 процентын тәшкил итә – был насар түгел. К витамины остеопорозды иҫкәртә, бактерияларға ҡаршы тора, йәрәхәтләнгәндә ҡан ағымын кәметә, ҡандың ойошоусанлығын тәьмин итә.
Кишерҙең составында башҡа төрлө витаминдар ҙа бар, әммә уларҙың миҡдары сағыштырмаса аҙыраҡ.
l В2 витамины. Ул етешмәгән осраҡта тиренең торошо, нервылар һәм гормональ система насарая.
l В4 витамины (холин) нервы күҙәнәктәрен һаҡлай, бауыр туҡымаһын тергеҙә, үттә таш барлыҡҡа килеүҙе иҫкәртә, холестеринды кәметә, ҡан тамырҙарын холестерин тәьҫиренән һаҡлай.
●l В5 витамины. Уның етешмәүе тиренең һәм лайлалы тиресәләрҙең йәрәхәтләнеүенә, йоҡо боҙолоуға, тиҙ арыуға, депрессияға, ашҡаҙан-эсәк ауырыуҙарына сәбәпсе булыуы ихтимал.
l В6 витамины мускулдарҙың, йөрәктең һәм нервы системаһының эшмәкәрлегенә булышлыҡ итә, бөйөрҙәрҙә таш барлыҡҡа килеүен иҫкәртә. Был витамин етешмәүе анемияға, тиренең торошо насарайыуға, аппетит кәмеүгә килтерә.
l В9 витаминының дефициты йөрәк һәм ҡан тамырҙары ауырыуҙарына сәбәпсе булыуы бар.
●l С витамины иммунитетты нығыта, елһенеүгә, аллергияға ҡаршы тороуға булышлыҡ итә, башҡа төрлө антиоксиданттарҙың, мәҫәлән, селендың һәм Е витаминының тәьҫирен көсәйтә.
l Е витаминын йәшлек витамины тип атайҙар. Ул бик яҡшы антиоксидант, күҙәнәктәрҙе һаҡлай, йәшәртә, енси биҙҙәрҙең һәм йөрәк мускулдарының эшмәкәрлеге өсөн мөһим. Е витаминының етешмәүе неврология сирҙәренә һәм гемолизға, йәғни эритроциттарҙың юҡҡа сығыуына килтерә (эритроциттар барлыҡ органдарҙы кислород менән тәьмин итә).
l Н витамины (биотин) майҙарҙы, гликогендарҙы эшкәртеүҙә ҡатнаша. Уның дефициты тире торошона тәьҫир итә.
l РР витамины шулай уҡ тән тиреһенең торошо, ашҡаҙан-эсәк юлы һәм нервы системаһы өсөн мөһим.
Күреүегеҙсә, витаминдар (латинсанан тәржемә иткәндә, “вита” – “йәшәү”) тормошобоҙҙа бик ҙур роль уйнай.
Ә кишергә әйләнеп ҡайтҡанда, унда кеше өсөн кәрәкле микроэлементтар ҙа бихисап.
l Кремний (Si) – 100 грамм кишерҙә 25 мг, ә кеше организмы өсөн көндәлек норма – 30 мг. Кремний иммунитетты, тоташтырыусы туҡымаларҙы (һеңер, кимерсәкте), ҡан тамырҙарын нығыта, рак, туберкулез, диабет, ҡалҡан биҙе сирҙәрен иҫкәртә.
l Хром (Cr) – 100 грамм тамыраҙыҡта – 3 мкг, норма – 50 мкг. Глюкоза кимәлен тотороҡло итә, инсулиндың тәьҫирен көсәйтә.
l Цинк (Zn) – 100 грамм кишерҙә – 0,4 мг, норма – 12 мг. Цинк 300 төрлө ферменттың составына инә (йәғни цинк булмаһа,
ошо 300 төрлө фермент та булмаясаҡ, ә улар организмдағы биологик реакцияларҙы көсәйтә). Уның етешмәүе анемияға килтерә (хәлһеҙлек, тиҙ арыу, йыш сирләү, иғтибарһыҙлыҡ), шулай уҡ бауыр циррозы, енси дисфункция хәүефе арта.
Кишер – бик файҙалы ризыҡ, уның калорияһы бик аҙ (100 грамда ни бары 35 ккал), шул уҡ ваҡытта витаминдарға һәм микроэлементтарға бай.
Көнөнә 50-100 грамм кишер ашарға кәрәк. Бының өсөн кеше башына яҡынса 20 килограмм тамыраҙыҡ үҫтереү, шуның 15 килограмын ҡышҡылыҡҡа һаҡларға һалыу шарт.
Әгәр һеҙ беҙ өйрәткән ысул менән кишер сәсһәгеҙ, бер квадрат метр майҙанға 0,2 грамм – 160 дана орлоҡ китәсәк. Шуның яртыһы сыҡҡан хәлдә лә, әлеге майҙанда 80 кишер үҫтереп аласаҡһығыҙ! Беҙҙең технологияға ярашлы, кишерҙең уңышы бер квадрат метрға 10 килограмм тәшкил итә! Тимәк, бер кешегә – кәм тигәндә ике квадрат метр, ә биш кешенән торған ғаиләгә 10 квадрат метр ерҙә кишер үҫтерергә мөмкин. Әммә күберәк сәсһәгеҙ ҙә зыян түгел, яҡындарығыҙ, дуҫтарығыҙ менән бүлешерһегеҙ!